Cuộc sống khó khăn đè nặng lên vai người cao tuổi
Chia sẻ với Japan Times, bà Hino Michie 77 tuổi cho biết, bà làm việc tại một viện dưỡng lão ở phía đông Tokyo. Mỗi ngày dành 8 giờ cho công việc dọn dẹp và giặt quần áo tại viện. Tiền lương hưu chỉ 4 man, không đủ trang trải, nên bà làm công việc hiện tại, kiếm được 16 man/tháng. Số tiền này giúp chi trả các nhu cầu cơ bản và tiết kiệm một chút.
Nhiều năm qua, Nhật Bản luôn là một trong những quốc gia có tuổi thọ cao nhất thế giới. Nam giới sống trung bình 81 tuổi và phụ nữ là 87 tuổi. Tuổi thọ cao đã gây áp lực cho hệ thống lương hưu quốc gia. Bài toán giải quyết vấn đề này được nhiều người dân quan tâm trong bối cảnh cuộc bầu cử Thủ tướng của đảng cầm quyền Nhật Bản sẽ diễn ra vào tháng 9/2024 này. Các ứng cử viên sẽ tìm cách giải quyết vấn đề chi phí sinh hoạt tăng cao ảnh hưởng đến người dân như thế nào, đặc biệt là người cao tuổi. Cuộc bầu cử sẽ quyết định người thay thế Thủ tướng Kishida Fumio.
“Chính phủ có xu hướng ưu tiên các vấn đề dành cho giới trẻ, nhất là khi tỷ lệ sinh đang giảm. Nhưng các vấn đề dành cho người cao tuổi vẫn cực kỳ quan trọng”, Maeda Nobuhiro, nhà phân tích cấp cao tại Viện nghiên cứu NLI cho biết. Khảo sát của Văn phòng Nội Các đối với những người lao động từ 65 tuổi trở lên cho thấy: hơn 80% số người được hỏi cảm thấy ngân sách gia đình eo hẹp. “Nhiều người cao tuổi đang phải vật lộn để kiếm tiền”, ông nói.
Trung Quốc, Hàn Quốc, Mỹ và các nước châu Âu đều đang vật lộn với tình trạng già hóa dân số tương tự. Tuy nhiên, những thách thức của Nhật Bản còn nghiêm trọng hơn. Vì dân số của nước này đã già hơn nhiều so với các khu vực khác.
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế, cứ 5 công dân Nhật Bản trên 65 tuổi có 1 người sống trong cảnh nghèo đói.
Rất ít người có thể sống chỉ bằng lương hưu. Trung bình các khoản thanh toán phúc lợi và lương hưu chi trả cho mỗi người cao tuổi là 144.982 yên/tháng. Con số này chỉ bằng hơn 1/2 số tiền các hộ gia đình có 2 người trở lên phải chi tiêu sinh hoạt mỗi tháng. Trong khi, mức thanh toán lương hưu trung bình ở Mỹ là 1.907 đô la (276.000 yên) tính đến tháng 1/2024.
Mối lo ngại tiếp tục gia tăng khi hệ thống lương hưu công của Nhật Bản chứng kiến dòng tiền vào giảm dần và dòng tiền ra tăng. Trong hai thập kỷ qua, số người đóng tiền vào hệ thống đã giảm khoảng 3 triệu người, trong khi số người nhận đã tăng hơn 40%, theo Bộ Phúc lợi.
Chính phủ gồng gánh tìm phương án cải cách
Năm 2024, Chính phủ Nhật phân bổ 34% ngân sách quốc gia cho phúc lợi, tăng 20% so với năm 2000. Với nguồn lực hạn chế, Chính phủ đang xem xét các bước cải cách. Ví dụ kéo dài thời gian đóng bảo hiểm lương hưu thêm 5 năm cho đến độ tuổi 65. Bộ Lao động cũng đang tìm kiếm nguồn tài trợ cho các sáng kiến như hỗ trợ việc làm cho người cao tuổi…
Để thuyết phục các công ty giữ chân người cao tuổi, Chính phủ đã trợ cấp cho các công ty tuyển dụng người từ 65 tuổi trở lên.
Hiện tuổi nghỉ hưu của người Nhật cao hơn tại các nền kinh tế phát triển khác. Tỷ lệ tham gia lao động của nam giới trong độ tuổi 65-69 và 70-74 đã tăng vọt. Đối với nhóm 70-74 tuổi, tỷ lệ này đã tăng 43,3% vào năm 2023, so với mức tăng 29,8% của hai thập kỷ trước, theo OECD. Trong khi con số tương ứng ở Mỹ là 22,4% và đối với quốc gia khác của OECD là 17,3%.
Theo cuộc khảo sát của Văn phòng Nội Các năm 2020, gần một nửa số người lao động lớn tuổi nêu ra các yếu tố tạo động lực cho họ làm việc, bên cạnh tiền bạc. Một số muốn sử dụng các kỹ năng của mình, trong khi những người khác cho biết họ cảm thấy làm việc giúp họ khỏe mạnh hơn.
“Những người lao động cao tuổi được chủ công ty và khách hàng cảm ơn, giúp họ có cảm giác mình có ích cho xã hội”, Murazeki Fumio, chủ tịch của Koureisha, một công ty cung cấp lao động cao tuổi, cho biết. Độ tuổi trung bình của nhân viên đăng ký với công ty là 72,1.
Người dân, doanh nghiệp nỗ lực tìm giải pháp
Bà Suzuki Mariko, Giám đốc công ty Kinyu Joshi, doanh nghiệp tổ chức các hội thảo tài chính nhắm tới phụ nữ trẻ, hiện nhiều người trẻ đang vạch các kế hoạch tài chính để xây dựng tổ ấm hiện tại và giúp xây dựng tương lai vững chắc hơn sau nghỉ hưu.
Theo Bloomberg, dựa trên dữ liệu dòng tiền theo quý của Ngân hàng Nhật Bản được công bố vào tháng 6/2024, tỷ trọng cổ phiếu và quỹ đầu tư trong tài sản hộ gia đình của Nhật Bản đã tăng lên mức kỷ lục 19,7% vào cuối tháng 3. Con số này vẫn tương đối thấp theo tiêu chuẩn toàn cầu, nhưng chương trình đầu tư miễn thuế (NISA) của Chính phủ được đưa ra vào năm 2014 tiếp tục thu hút người dân.
Masuda Asami, một bà mẹ 35 tuổi có một con đã bắt đầu đầu tư cách đây 6 năm. “Tôi lo lắng về những gì sẽ xảy ra khi tôi già đi. Đầu tư NISA mang lại cho tôi sự an tâm”.
Phụ nữ Nhật Bản đặc biệt gặp khó khăn khi họ gần đến tuổi nghỉ hưu. Theo ước tính của Abe Aya, Giáo sư tại Đại học Tokyo Metropolitan, trong số những phụ nữ độc thân cao tuổi, ước tính có tới 44% sống dưới mức nghèo khổ.
Theo Yashiro Naohiro, Giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Phụ nữ Showa, để duy trì chế độ phúc lợi lương hưu, Chính phủ có thể phải chính thức kéo dài tuổi làm việc của công dân. “Nếu các chế độ phúc lợi bị cắt giảm, mọi người sẽ gặp khó khăn trong việc trang trải cuộc sống. Cách tiếp cận hợp lý nhất là ấn định độ tuổi bắt đầu nhận trợ cấp hưu trí muộn hơn so với hiện nay”.
