Các gia đình nước ngoài tăng nhanh chóng
Theo Cục Quản lý Xuất nhập cảnh Nhật Bản, tính đến cuối năm 2024, có hơn 3,7 triệu người nước ngoài cư trú tại nước này. Mức tăng 358.000 người so với cuối năm 2023 và cao gấp 1,8 lần so với một thập kỷ trước.
Một trong những thị thực có tốc độ tăng trưởng đặc biệt nhanh là visa kỹ sư/chuyên gia (ESHIS) bao gồm nhiều ngành nghề khác nhau như kỹ thuật viên, phiên dịch viên, nhà thiết kế, giáo viên ngôn ngữ… Dữ liệu của Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi cho thấy, số lượng lao động nước ngoài trong nhóm visa này đạt 411.000 người, tăng gấp 3,9 lần so với thập kỷ trước.
Người sở hữu thị thực ESHIS được phép đưa gia đình đến Nhật Bản. Điều này tất yếu dẫn đến gia tăng số lượng trẻ em nước ngoài sinh sống tại Nhật, đặt ra nhu cầu cấp thiết về giáo dục tiếng Nhật cho các em.
Theo Bộ Giáo dục, Văn hóa, Thể thao, Khoa học và Công nghệ (MEXT), số lượng trẻ em nước ngoài theo học tại các trường tiểu học và THCS công lập là khoảng 129.000 em trong năm tài chính 2024, tăng 9% so với năm trước. Trong khi đó, nhiều trường thiếu giáo viên dạy JFL – chương trình giáo dục coi tiếng Nhật như một ngoại ngữ dành cho những trẻ em nước ngoài. Chính vì thế, nhiều trẻ nước ngoài không có đủ kỹ năng tiếng Nhật.
Thực tế, nền tảng tiếng Nhật vững chắc vốn rất quan trọng cho giao tiếp, con đường học vấn và định hướng nghề nghiệp của các em. Những điều này sẽ bị ảnh hưởng khi các em thiếu năng lực tiếng Nhật và có thể bị lạc lõng, cô lập trong cộng đồng.
70.000 trẻ em nước ngoài cần được dạy tiếng Nhật
Theo thống kê của MEXT trong năm 2023, có gần 70.000 học sinh nước ngoài cần học JFL tại các trường công lập, gấp đôi con số của một thập kỷ trước.
Tại thành phố Matsudo, tỉnh Chiba, tính đến cuối năm 2024, có 23.000 công dân nước ngoài trong số khoảng 500.000 cư dân. Hội đồng Giáo dục thành phố đã thành lập các lớp học tiếng Nhật JFL tại các trường tiểu học. Hiện nay có 15/45 trường công lập của thành phố đã có các lớp học này, với 33 giáo viên và 37 tình nguyện viên (được trả lương). Từ năm tài chính 2024, Matsudo còn tạo ra chương trình hỗ trợ các học sinh nước ngoài chuẩn bị nhập học. Trong đó các em được hướng dẫn chuyên sâu khoảng 20 ngày trước khi nhập học, gồm các kiến thức tiếng Nhật thiết yếu trong học đường như chào hỏi, báo cáo các vấn đề sức khỏe…
Tuy nhiên, tại các vùng nông thôn Nhật Bản, tình hình khó khăn hơn. Do số lượng trẻ em nước ngoài ít hơn tại các thành phố lớn, nên chính quyền địa phương gặp thách thức để mở các lớp học JFL và đảm bảo số lượng giáo viên. Phó GS Wakabayashi Hideki, Khoa Nghiên cứu Quốc tế thuộc Đại học Utsunomiya cho biết, 70% các trường công lập ở Nhật chỉ có 4 học sinh nước ngoài hoặc ít hơn.
Xét về tỷ lệ trẻ em cần được dạy JFL bằng tiếng mẹ đẻ, nhóm trẻ em nói tiếng Bồ Đào Nha chiếm tỷ lệ cao nhất, nhiều em là trẻ lai Nhật Bản-Brazil. Ngoài ra, số lượng trẻ em bản xứ nói tiếng Trung, tiếng Philippines và tiếng Việt cũng đang tăng nhanh chóng. Một số khu vực gia tăng số lượng trẻ em Nepal và Myanmar.
“Khi chỉ có một vài học sinh nước ngoài, các thành phố nhỏ thường không đảm bảo được ngân sách và nhân lực. Giáo viên chủ nhiệm và các nhân viên khác thường phải tự xoay xở. Hơn nữa trong số vài học sinh, nếu mỗi em đến từ một quốc gia khác nhau, thì thách thức với chính quyền địa phương càng lớn”, Phó GS Wakabayashi nói.
Ngoài ra còn có vấn đề nghiêm trọng hơn là một số trẻ em nước ngoài không được đến trường. Trong năm tài chính 2023, số trẻ em nước ngoài trong độ tuổi đi học không được ghi danh đạt mức kỷ lục 970 em, tăng 24,6% so với năm trước. Nếu tính cả những trẻ em không thể xác nhận tình trạng ghi danh, ước tính số trẻ em này không được đến trường là 8.601 em.
Hiến pháp Nhật Bản đảm bảo quyền được giáo dục cho trẻ em và quy định người giám hộ phải đảm bảo con cái được giáo dục. Về mặt pháp lý, điều này chỉ áp dụng cho trẻ em mang quốc tịch Nhật Bản, nhưng dựa trên các Công ước Quốc tế về Nhân quyền và Công ước về Quyền Trẻ em, trẻ em nước ngoài được đảm bảo cơ hội học tập như trẻ em Nhật Bản.
GS Menju Toshihiro, tại Đại học Nghiên cứu Quốc tế Kansai, cho rằng, để đảm bảo trẻ em nước ngoài có thể đạt được năng lực học tập tương đương với trẻ em Nhật Bản, Chính phủ cần thiết lập chính sách rõ ràng và tái cấu trúc hệ thống giáo dục toàn diện.